جلسه اول: علم کامپیوتر چیست؟
دائرةالمعارف بریتانیکا علم کامپیوتر را چنین تعریف میکند
Computer Science: the study of computers, including their design (architecture) and their uses for computations, data processing, and systems control.
دانشنامه اینترنتی ویکیپدیا این تعریف را میدهد:
Computer science, or computing science, is the study of the theoretical foundations of information and computation and their implementation and application in computer systems
در دهه ???? اصطلاح علم کامپیوتر یا علوم کامپیوتر در فارسی در برابر computer science یا computer sciences رایج شد. این اصطلاحات انگلیسی نام رشتهای تحصیلی در برخی دانشگاههای کشورهای انگلیسی زبان بود. همین رشته را در دیگر کشورهای اروپائی انفورماتیک مینامیدند. این واژه از دو جزء انفورماسیون (اطلاعات) و آتوماتیک (خودکار) درست شد که به معنی پردازش خودکار اطلاعات بود. اگر چه واژه informatics درزبان انگلیسی نیز معنائی نزدیک به علم کامپیوتر ولی متفاوت با آن پیدا کرده و به هرحال چندان رایج نیست. لزوم نامگذاری و عرضه مطالب مختلفی که برای طراحی سیستمهای کامپیوتری سختافزاری و نرمافزاری لازم بود با رشد و گسترش کامپیوترها در دهه ?? و ?? میلادی احساس شده بود و در دهه ?? نام کامپیوتر ساینس به عنوان رشته دانشگاهی رواج یافت و به ایران هم رسید.
چون تلاشها برای ساختن دستگاهی که محاسبات را خودکار انجام بدهد عمدتا به دست ریاضیدانها و مهندسان برق انجام میگرفت، درسهائی که برای این رشته نو پا تعیین میشد از دو رشته ریاضی و برق میآمد. به تدریج درسهای ویژه این رشته نیز شکل گرفت. فن برنامهسازی نیز زمینه جدیدی بود و نیاز به آموزش داشت. بنابراین رشتهای جدید ظهور کرد و احتیاج به نام داشت و بالاخره نام علم کامپیوتر بر آن ماند. در سالهای اخیرا اصطلاح رایانش رایج شده است و لی هنوز در فارسی به علم کامپیوتر علم رایانش نمیگویند. (گویا رایانش را از رایاندن یا رایانیدن که ظاهرا در فارسی قدیم سابقهای داشته است گرفتهاند و رایانه به معنای کامپیوتر را هم از آن ساختهاند)
در مورد نام مناسب برای این رشته هنوز بحث ادامه دارد و دانشگاه های معتبر جهان نامهای مختلفی برای دانشکدههای این رشته انتخاب کردهاند. سه گفتاورد (نقل به معنی) از سه تن از بزرگان این رشته را نقل میکنم:
ادسخر دایکسترا دانشمند هلندی علم کامپیوتر: علم کامپیوتر همانقدر به کامپیوتر مربوط است که جراحی به چاقو یا ستارهشناسی به تلسکوپ
دانلد کنوت: علم کامپیوتر اساسا علم الگوریتمها است و باید به آن الگوریتمیکس (algorithmics) یا علم محاسبات (computing science) گفت. اگر این حرف کنوت را بپذیریم نام فارسی رشته ما میشود علم رایانش.
فردریک بروکس: علم کامپیوتر علم نیست. تمام رشتههائی که در نام خود کلمه علم دارند علم نیستند. علوم تربیتی، علوم اجتماعی، علوم نظامی... اینها علم نیستند. فیزیک و شیمی علم هستند.
علم
واژه علم در فارسی اقلا دو کاربرد دارد: یکی به معنی دانسته و مجموعهای از دانستهها است. «علم حضور معلوم است نزد عالم.» دیگر به معنی کوشش سازمان یافته و منظم برای شناخت جهان است. به این معنی علم کامپیوتر علم نیست. ولی مانند هر رشته علمی دیگری برخوردی علمی به پدیدهها دارد.
ریاضیات
چون کار کامپیوتر اساسا اجرای الگوریتمها است کار طراحی و ساخت کامپیوتر و برنامههای آن بسیار با منطق و ریاضی مربوط بود و هست. بسیاری از کامپیوتردانان ریاضیدان بودند.
کامپیوتر
کامپیوتر ماشین محاسبهگر قابل برنامهریزی است. استفاده از ابزارهائی برای ساده کردن کار محاسبات گوناگون پیشینه زیادی دارد و در بخش تاریخ کامپیوتر به آن خواهیم پرداخت ولی رشد کامپیوتر رقمی در اواخر دهه ?? میلادی مفهوم و کلمه کامپیوتر را به آن صورت که فعلا میشناسیم و ارد زبان کرد.
علم کامپیوتر؟
تعریف من: بررسی علمی امور مربوط به طراحی و ساخت و استفاده از سیستمهای کامپیوتری
رشتههای دیگری که با نام مهندسی کامپیوتر یا فنآوری اطلاعات یا مهندسی نرمافزار مطرح هستند از یک نظر همه جزئی از رشته وسیع علم کامپیوترند. البته باید توجه کرد که این رابطه جزء و کل مانند مثلا مهندسی مکانیک است که از دید کلی بخشی از علم فیزیک است.
جلسه دوم: محاسبات و علم محاسبه
حساب و محاسبه سابقهای قدیم دارد و کهنترین قسمت ریاضیات است. ارشمیدس، اقلیدس و دیگران روشهای محاسباتی به نام خود دارند. خوارزمی روشهای محاسباتی مهمی را برای حل معادلات در کتاب خود «الجبر والمقابله» نوشت که سالها مورد استفاده بود. ترجمه کتاب او به لاتین نام او را به غرب برد و در زبانهای غربی الگوریتم به معنای روش محاسبه جا افتاد.
جلسه سوم: تاریخچه کامپیوتر و برنامهسازی
تاریخ کامپیوتر با تاریخ ریاضی و فن محاسبه نقاط اشتراک زیادی دارد. از وقتی که انسان با شمارش آشنا شد تاریخ علم کامپیوتر (یا علم رایانش) هم شروع شد. ابزارهای کمک به محاسبه مانند چوبخط و تسبیح از اجداد دور کامپیوتر هستند. اختراع انواع خطکش محاسبه و بعد کوششهائی که در ساختن ماشین حساب خودکار انجام گرفت به ساختن ماشینهای حساب برنامهپذیر و نهایتا کامپیوتر منجر شد. الگوریتمهای باستانی در دست است و مهمترین کتاب الگوریتمها در سدههای میانه کتاب خوارزمی بود. نام خوارزمی به صورت لاتین الگوریتم در جهان باقی مانده است. بلز پاسکال نوعی ماشین حساب ساخت. چارلز بابیج «ماشین تفاضلی» را طرح کرد که برنامهپذیر بود. ماشین تفاضلی بابیج را ایدا آگوستا، کنتس لاولیس برنامه سازی میکرد. در آستانه جنگ جهانی دوم تلاش برای ساختن کامپیوتر برنامهپذیر در آلمان و آمریکا جریان داشت. کنراد زوسه اولین کامپیوتر الکترونیک برنامهپذیر را ساخت. کسانی مانند آلن تورینگ و جان فون نویمان مبانی نظری کار کامپیوتر را بناگذاردند. با ظهور انیاک و بعد یونیواک و آمدن شرکت آیبیام به عرصه تولید کامپیوتر صنعت کامپیوتر پا گرفت و همچنان از موتورهای اقتصادی جهان است.
جلسه چهارم: برنامهسازی
میگویند نخستین برنامهساز کامپیوتر ایدا آگوستا، کنتس لاولیس (دختر لرد بایرون) بود. او با چارلز ببیج کار میکرد و برای ماشین تفاضلی او برنامه میساخت.
برنامهسازی برای ساختن الگوریتمها به زبان ماشین است. در آغاز که چنین بود. بعدها با ظهور زبانهای سطح بالا لزوم آشنائی به زبان ماشین کمرنگتر شد و برنامهسازان بدون نیاز به آگاهی از ساز و کار درونی ماشین بیشتر توانستند به الگوریتم بپردازند.
الگوریتم
الگوریتم روش حل مسئله است. مانند دستور آشپزی. ابتدا گوشت را کمی با پیاز سرخ میکنیم بعد نمک و فلفل و زردچوبه میزنیم بعد آب میریزیم و جوش میآوریم و رب اضافه میکنیم میشود آبگوشت. یا نشانی دادن. از کسی نشانی جایی را میپرسیم. میگوید مستقیم برو. اولین چهارراه دست چپ. بعد اولین کوچه دست راست. شماره ?? طبقه سوم. این الگوریتم رسیدن از مبدا شما به مقصد شماست.
تحلیل الگوریتمها
برای آبگوشت درست کردن چند روش هست. برای رسیدن به مقصد از مبدا هم همینطور. برای محاسبه هم چند روش هست. این را که کدام روش سریعتر است یا حافظه کمتری لازم دارد میتوان با تحلیل و بررسی الگوریتم تعیین کرد. تحلیل الگوریتمها کارش این است. کنوت میگوید این اساس علم کامپیوتر است و نام علم الگوریتم (algorithmics) را ترجیح میدهد.
زبانهای برنامهسازی
در آغاز زبان برنامسازی همان زبان ماشین بود. زبان ماشین مجموعه دستورالعملهائی است که به ماشین میدهند تا مثلا جمع یا ضرب یا مقایسه را انجام دهد. طبعا زبان هر ماشین با ماشین دیگری که ساختمان و کارکرد دیگری دارد متفاوت است و زبان متفاوتی دارد. زبانهای سطح بالا به همین منظور ساخته شد که برنامهسازی مستقل از نوع ماشین باشد. زبانهای مشهور سطح بالای اولیه فرترن و کوبول بودند. با گسترش کاربرد کامپیوتر و زیاد شدن برنامهها و نیز پیچیدهتر شدن و بزرگ شدن برنامهها، اشکالات برنامه نویسی بیضابطه و درهم و برهم آشکار شد. برنامه نویسی ساختیافته مطرح شد. زبانهای سطح بالا مانند الگول و پاسکال که بنا به تعریف ساختیافته بودند ابداع شد. در دهه ?? اندیشههای مربوط به برنامهسازی شیءگرا شکل گرفت و در دهه ?? و ?? کاملا جا افتاد و رایج شد.
جلسه پنجم: هوش مصنوعی
از همان اوئل پیدایش کامپیوتر به آن مغز الکترونیک میگفتند. یعنی آرزوی اینکه کامپیوتر جای انسان را بگیرد یا در بعضی کارها مانند او عمل کند از همان ابتدا وجود داشت. از همان آغاز هم دو نظر شکل گرفت: عدهای معتقد بودند که مغز انسان را میتوان مدلسازی کرد و ماشینی بر اساس آن مدل ساخت که عین مغز انسان عمل کند. دیگران میگفتند که نمیشود. تورینگ آزمون معروف خود را مطرح کرد که میگوید اگر ماشینی در اتاقی باشد و شخصی در اتاق دیگر و با سوال و جواب با ماشین نتواند قطعا بگوید که در اتاق دیگر ماشینی به او جواب میدهد یا انسانی، آنگاه آن ماشین هوشمند است. در کوشش برای افزودن هوش به ماشین دو راه متصور بود: سعی در ساختن ماشینی که سازوکار مغز را تقلید کند و سعی در ساختن ماشینی که معادل مغز عمل کند، فارغ از سازوکارش.
سیستمهای خبره
هدف از سیستمهای خبره (expert systems) ایجاد سیستمهای کامپیوتری است که مانند کارشناس در رشتهای معین صاحب تخصص باشند. این سیستمها بکار کارشناسان میآید و در مواردی مانند مشاور عمل میکند. در این سیستمها مجموعهای از قاعدهها و بسیاری اطلاعات در رشته مورد نظر قرار دارد و سیستم اطلاعات را بر اساس قاعدهها عرصه میکند.
ترجمه ماشینی
هدف ترجمه ماشینی برگرداندن متنی از زبان مبدا به زبان مقصد است. سیستمهای زیادی برای این منظور درست شده ولی بخاطر ابهام زبان طبیعی و مشکلات دیگر حاصل کار آنها به بازبینی انسان نیاز دارد.
تشخیص الگوها
برنامههای تشخیص الگو توانایی تشخیص الگوها را در زمینههای مختلف دارند. تشخیص متن دستنوشته و بیرون آوردن و مشخص کردن تصویری با خصوصیات مطلوب از میان تصویرهای مختلف (مثلا تشخیص تصویر یک نفر در میان میلیونها تصویر) از کاربردهای رشته تشخیص الگو است.
شطرنج
شطرنج کامپیوتری از نخستین زمینههای فعالیت در هوش مصنوعی بود هرچند که برنامههای شطرنج کامپیوتری که کاسپاروف را هم شکست دادهاند بر اساس قدرت زیاد محاسباتی این کار را میکنند و بسیاری این کار را نشانه هوش کامپیوتری نمیدانند.
جلسه ششم: آی تی چیست؟
آی تی مخفف اینفورمیشن تکنولوژی (فناوری اطلاعات) است و بسیار از علم کامپیوتر وسیعتر (و مبهم تر) است. این اصطلاح در دهه ???? جایگزین اصطلاحات :پردازش دادهها و سیستمهای اطلاعات مدیریت شد که در دهههای ???? و ???? بسیار رایج بودند. آیتی معمولا به تولید و پردازش و نگهداری و توزیع اطلاعات در موسسات بزرگ اشاره دارد.
اطلاعات
اطلاع داده با معنی است. داده اعداد و ارقام و متنها و تصویر ها هستند. اگر کاربری این اعداد دادهها را بکار بگیرد آنگاه اینها برای او ارزش اطلاعاتی دارند. موسسات مجموعه بزرگی از اطلاعات را بکار میگیرند. سیستمهای کامپیوتری اطلاعات حسابداری و مالی و پرسنلی و فنی موسسات را تولید و پردازش میکنند. شبکههای کامپیوتری این اطلاعات را در درون موسسه یا بیرون از آن در دسترس کاربران قرار میدهد. مجموعه این عملیات در عرصه فناوری اطلاعات قرار دارد.
آیتی با علم کامپیوتر چه فرق دارد؟
البته در موارد زیادی با هم اشتراک دارند. اگر علم کامپیوتر را مشابه مهندسی مکانیک بگیریم، آیتی مشابه صنعت حمل و نقل است. در صنعت حمل و نقل، خودرو و راهآهن و هواپیما و کشتی داریم. همه اینها را مهندسان مکانیک طرح میکنند. در عین حال در صنعت حمل و نقل مسائل مربوط به مدیریت ناوگان و مدیریت ترافیک و تعیین استراتژی حمل و نقل در سطح شرکت و شهر و کشور مطرح است که ربط مستقیمی به مهندسی مکانیک ندارد.
جلسه هفتم: مهندسی نرمافزار
هدف مهندسی نرمافزار تولید برنامههای اطمینانپذیر با بودجه معین و در مدت مناسب است. بسیاری معتقدند که این امر با «مهندسی کردن» کار تولید نرمافزار حاصل میشود. یعنی میخواهند روشهای مهندسی را که در رشتههای دیگر مهندسی رایج است در کار تولید نرمافزار هم بکار بگیرند. به همین دلیل برخی مهندسی نرمافزار را جزو علم کامپیوتر نمیدانند و آن را در حیطه مهندسی قرار میدهند.
اصطلاح «مهندسی نرمافزار» در سال ???? در کنفرانسی در شهر گارمیش در جنوب آلمان مطرح شد. در آن سالها تولید نرمافزار کامپیوتر به حدی از بلوغ رسیده بود که اهمیت تولید نرمافزار اطمینانپذیری که در محدوده بودجه معین و در مدت معین تولید شود اهمیت بسیاری یافته بود. بسیاری از پروژههای نرمافزاری به دلیل نبود روشهای مناسب کنترل پروژه با شکست روبرو شده بودند. اصطلاح «بحران نرمافزار» در آن سالها بسیار رایج بود. یکی از هدفهای مهندسی نرمافزار کاربرد روشها کنترل پروژههای مهندسی در کار تولید نرمافزار بود. در عین حال نرمافزار ویژگیهای خود را دارد و نیازمند برخوردی متفاوت از رشتههای رایج و کلاسیک مهندسی مانند مهندسی برق و مکانیک است.
از تحولات مهم در تاریخ مهندسی نرمافزار تشخیص این امر بود که هر پروژه نرمافزاری باید بر اساس مدلی از مراحل کار (یا به اصطلاح مدل چرخه زندگانی نرمافزار) انجام گیرد. معروفترین این مدلها به «مدل آبشاری» معروف است.
در بحث از مهندسی نرمافزار باید توجه کرد که این رشته با عنوان شغلی که گاه برای اشخاص بکار میرود تفاوت دارد. عنوان شغلی «مهندس نرمافزار» معمولا بجای اصطلاح قدیمیتر «برنامه نویس» بکار میرود و دارنده آن عنوان ممکن است کارش امور مربوط به مهندسی نرمافزار باشد یا نباشد. برنامه نویسی بخشی از فعالیت مهندسی نرمافزار است ولی تمام آن نیست.
جلسه هشتم: کاربردهای کامپیوتر
نرمافزار کامپوتر به دو دسته نرمافزار سیستم و نرمافزار کاربردی بخش میشود. نرمافزار سیستم برای هدایت و کنترل کار خود دستگاههای کامپیوتری بکار میرود. نرم افزار کاربردی در زمینههای دیگر بکار میرود. مرز این دو چندان دقیق نیست. مثلا دعوای مایکروسافت و اتحادیه اروپا از جمله در این موضوع متمرکز شد که آیا مرورگر اینترنت اکسپلورر نرمافزار کاربردی محسوب میشود یا نرمافزار سیستم.
کاربردهای کامپیوتر بسیار زیاد و متنوع است. در این درس به بعضی از زمینههای بزرگ کاربرد کامپیوتر اشاره میکنیم.
کاربردهای اداری و تجاری
ذخیره و پردازش و بازیابی اطلاعات اداری و تجاری از همان اویل کاربرد کامپیوتر معمول بود. بسیاری از موسسات با تشکیل واحدهای کامپوتر که به نامهای گوناگون مانند «واحد کامپیوتر»، «واحد پردازش دادهها»، و احد «اطلاعات مدیریت» و اخیرا «واحد آیتی» یا «آیسیتی» معروف بودند به کار تولید نرمافزار برای منظور فوق میپرداختند. با گسترش صنعتنرمافزار شرکتهایی به تولید مجموعههای آماده نرمافزاری پرداختند. این امر بار درگیر شدن در تولید نرمافزار را از دوش موسسات برمیداشت. ظهور کامپیوتر شخصی و گسترش شبکهسازی در موسسات کار کاربرد کامپیوتر در اداره امور موسسات را سادهتر کرد.
حسابداری و امور پرسنلی از رایج ترین کاربردهای اداری کامپوتر استو سیستمهای انبارداری و سفارشات و کنترل تولید نیز از کاربردهای رایج است. در سالهای اخیر اصطلاح «ایآرپی» (مخفف عنوان انگلیسی Enterprise Resource Planning) برای اشاره به سیستمهای یکپارچه اداری و تجاری در موسسات بزرگ بکار میرود.
کاربردهایعلمی
نرمافزارهای علمی برای دستهبندی اطلاعات علمی ناشی از آزمایشات در موسسات تحقیقاتی یا کمک در تحلیل و محاسبه در کارهای علمی بکار میروند. نرمافزارهای ریاضی مانند «متلب» و مانند آن کاربردفراوانی در فعالیتهای علمی دارند.
کاربردهای فنی
طراحی مهندسی با کامپیوتر که به «کد» (CAD) معروف است یکی از زمینههای مهم کاربرد کامپیوتر در صنعت و امور فنی است. نرمافزار معروف به کاتیا در طراحی هواپیماها بکار رفته و میرود. فرنک گری معمار مشهور معاصر از این نرمافزار برای طرح کارهای اخیرش (از جمله موزه گوگنهایم در بیلبائو) استفاده میکند.
جلسه نهم: علم کامپیوتر در جامعه
کامپیوتر تاثیر زیادی بر جامعه دارد و روزافزون است. الان در بسیار از امور زندگی ما به کامپیوتر وابسته است. همین آزمون ورودی یا کنکوری که شما در آن قبول شدید کامپیوتری است. دوربین دیجیتال شما کامپیوتری است. ماشینی که سوار میشوید کامپیوتری است. سازه یا معماری خانهای که در آن زندگی میکنید با کامپیوتر تحلیل و طراحی شده است. وقت زیادی را در هر روز در مقابل کامپیوتر میگذرانید. نامههای عاشقانه با کامپیوتر به یاران میرسد. خرید و فروش با کامپیوتر است. جنگ کامپیوتری است. اثر این حضور عظیم در جامعه نیازمند بررسی و تحلیل است. جنبههای حقوقی مربوط به کامپیوتر بخصوص در مورد حقوق نشر نرمافزار و مالکیت فکری گسترش یافته است. «دزدی هویت» یعنی استفاده از نام و اطلاعات شخصی افراد برای سو?استفاده مالی که بیشتر از طریق کامپیوتر و اینترنت انجام میگیرد رواج یافته است و نیازمند قانون است. امکان ذخیره و بازیابی حجم بزرگی از اطلاعات مربوط به اشخاص جامعه امروزی را به آنچه که جورج اورول در کتاب «هزار و نهصد و هشتاد و چهار» خود تصویر میکند نزدیک کرده است. «برادر بزرگ» امروز در عرصههای مختلف از احوالات اعضای جامعه خبر دارد. کامپیوتر این امکان را برای او فراهم کرده است.
جلسه دهم: آینده کامپیوتر
نقش کامپیوتر همچنان عظیم خواهد ماند. از نظر سختافزاری کوچکتر شدن و سریعتر شدن قانون کامپیوتر بوده وادامه خواهد یافت. کامپیوترهای کنونی از فناوری الکترونیک بهرهمیبرند. در آینده فناوریهای دیگر بکار خواهد رفت. استفاده از فوتون (نور) بجای الکترون، کاربرد ملوکولها مانند پروتئینها بجای سیلیکون و بجای ترانزیستور از زمینههای تحقیق امروز است که شاید در آینده بکار آید. سیستمهای نهفته (embedded systems) کامپیوتری در بسیاری از وسائل قرار دارد و بیشتر خواهد شد.
جلسه یازدهم: علم کامپیوتر نظری
تجرید مسائل و روشها و تحلیلهای مربوط به علم کامپیوتر رشتهای را شکل داده که به آن علم کامپیوتر نظری میگویند. در اینجا مانند ریاضیات سخن از اثبات و قضیه است. اثبات ریاضی صحت برنامهها از آرزوهای مهندسان نرمافزار بوده و این زمینه در علم کامپیوتر نظری پیشرفتهایی داشته است. مسائل علمی بزرگی مانند الگوریتمهای مربوط به تکامل ژنتیک و تشخیص ارتباط کد دیان آی در انواع مختلف جانداران یا مدل سازی کهکشانها و دیگر زمینه های مشکل و به اصطلاح چالشهای علمی نیازمند برخورد تجریدی و نظری دانشمندان کامپیوتر است.
جلسه دوازدهم: انجمنهای تخصصی
انجمنهای علمی و تخصصی نهادهائی هستند که رابطه بین کارشناسان هر رشته را آسانتر میکنند و. اینگونه انجمنها با انتشار نشریات و اداره وبگاه و برگزاری کنفرانسها کارهای دانشمندان و کارشناسان را به اطلاع همکاران آنان میرسانند. بسیاری از این انجمنها شاخه دانشجوئی نیز دارند و با تخفیف خدمات خود را به دانشجویان عرضه میکنند. عضویت در حداقل یک انجمن تخصصی نشانه میزان جدی گرفتن و احترامی است که هر کارشناس به رشته خود دارد.
نکته برای حفظ امنیت
هر روزه اخبار جدیدی در مورد حملات و تهدیدات کامپیوتری در رسانه های مختلف انتشار می یابد. این تهدیدات شامل ویروس های جدید و یا انواع هک و نفوذ در سیستم های کامپیوتری است. انتشار این گونه اخبار باعث شیوع اضطراب و نگرانی در بین کاربرانی می شود که به صورت مستمر از کامپیوتر بهره می گیرند و یا اطلاعاتی ارزشمند بر روی کامپیوترهای خود دارند.
در این مقاله سعی شده چند نکته که در رابطه با امنیت کامپیوتر اهمیت اساسی دارند به صورت مختصر شرح داده شوند. یک کاربر در صورت رعایت این نکات می تواند تا حدود زیادی از حفظ امنیت سیستم کامپیوتری خود مطمئن باشد. در رابطه با بعضی از نکات که توضیحات بیشتری لازم بوده، مقالات جامع تری معرفی گردیده اند.
استفاده از نرم افزارهای محافظتی (مانند ضدویروس ها) و به روز نگه داشتن آنها
از وجود ضدویروس بر روی دستگاه خود اطمینان حاصل کنید. این نرم افزارها برای محافظت از کامپیوتر در برابر ویروس های شناخته شده به کارمی روند و در صورت استفاده از آنها کاربر نیاز به نگرانی در مورد ویروس ها نخواهد داشت. در شرایطی که روزانه ویروس های جدید تولید شده و توزیع می شوند، نرم افزارهای ضدویروس برای تشخیص و از بین بردن آنها باید به صورت منظم به روز شوند. برای این کار می توان به سایت شرکت تولید کننده ضدویروس مراجعه کرد و اطلاعات لازم در مورد نحوه به روز رسانی و نیز فایل های جدید را دریافت نمود. عموما نرم افزارهای ضدویروس ابزار های به روز رسانی و زمان بندی این فرایند را در خود دارند. برای مطالعه بیشتر در مورد ویروس ها و آشنایی با طرز کار و قابلیت های ضدویروس ها به سایت گروه امداد امنیت کامپیوتری ایران مراجعه نمایید.
باز نکردن نامه های دریافتی از منابع ناشناس
این قانون ساده را پیروی کنید، «اگر فرستنده نامه را نمی شناسید، نسبت به نامه و پیوست های آن بسیار با دقت عمل نمایید». هرگاه یک نامه مشکوک دریافت کردید، بهترین عمل حذف کل نامه همراه با پیوست های آن است.
برای امنیت بیشتر حتی اگر فرستنده نامه آشنا باشد هم باید با احتیاط بود. اگر عنوان نامه نا آشنا و عجیب باشد، و بالاخص در صورتی که نامه حاوی لینک های غیرمعمول باشد باید با دقت عمل کرد. ممکن است دوست شما به صورت تصادفی ویروسی را برای شما فرستاده باشد. ویروس “I Love You” دقیقا به همین صورت میلیون ها کامپیوتر را در سراسر دنیا آلوده نمود. تردید نکنید، نامه های مشکوک را پاک نمایید.
مقالات محافظت در برابر خطرات ایمیل ? و ? به صورت مفصل در رابطه با این موضوع نگاشته شده است.
استفاده از گذرواژه های مناسب
گذرواژه تنها در صورتی دسترسی غریبه ها به منابع موجود را محدود می کند که حدس زدن آن به سادگی امکان پذیر نباشد. گذرواژه های خود را در اختیار دیگران قرار ندهید و از یک گذرواژه در بیشتر از یک جا استفاده نکنید. در این صورت اگر یکی از گذرواژه های شما لو برود، همه منابع در اختیار شما در معرض خطر قرار نخواهند گرفت. قانون طلایی برای انتخاب گذرواژه شامل موارد زیر است:
گذرواژه باید حداقل شامل ? حرف بوده، حتی الامکان کلمه ای بی معنا باشد. در انتخاب این کلمه اگر از حروف کوچک، بزرگ و اعداد استفاده شود (مانند xk27D8Fy) ضریب امنیت بالا تر خواهد رفت.
به صورت منظم گذرواژه های قبلی را عوض نمایید.
گذرواژه خود را در اختیار دیگران قرار ندهید.
در مقاله انتخاب و محافظت از کلمات عبور نکات دقیق تری در این رابطه بیان شده است.
محافظت از کامپیوتر در برابر نفوذ با استفاده از حفاظ(Firewall)
حفاظ دیواری مجازی بین سیستم کامپیوتری و دنیای بیرون ایجاد می کند. این محصول به دو صورت نرم افزاری و سخت افزاری تولید می شود و برای حفاظت کامپیوترهای شخصی و نیز شبکه ها به کار می رود. حفاظ داده های غیر مجاز و یا داده هایی که به صورت بالقوه خطرناک می باشند را فیلتر کرده و سایر اطلاعات را عبور می دهد. علاوه بر این حفاظ در شرایطی که کامپیوتر به اینترنت وصل است، مانع دسترسی افراد غیرمجاز به کامپیوتر می شود.
مقاله مقدمه ای بر فایروال به معرفی نحوه عملکرد حفاظ ها می پردازد و یکی از رایج ترین حفاظ های شخصی در مقاله حفاظ شخصی ZoneAlarm معرفی شده است.
خودداری از به اشتراک گذاشتن منابع کامپیوتر با افراد غریبه
سیستم های عامل این امکان را برای کاربران خود فراهم می آورند که با هدف به اشتراک گذاری فایل، دسترسی دیگران را از طریق شبکه و یا اینترنت به دیسک سخت محلی فراهم آورند. این قابلیت امکان انتقال ویروس از طریق شبکه را فراهم می آورد. از سوی دیگر در صورتی که کاربر دقت کافی را در به اشتراک گذاشتن فایل ها به عمل نیاورد، امکان مشاهده فایل های خود را به دیگرانی که مجاز نیستند ایجاد می کند. بنابراین درصورتی که نیاز واقعی به این قابلیت ندارید، به اشتراک گذاری فایل را متوقف نمایید.
قطع اتصال به اینترنت در مواقع عدم استفاده
به خاطر داشته باشید که بزرگ راه دیجیتال یک مسیر دوطرفه است و اطلاعات ارسال و دریافت می شوند. قطع اتصال کامپیوتر به اینترنت در شرایطی که نیازی به آن نیست احتمال اینکه کسی به دستگاه شما دسترسی داشته باشد را از بین می برد.
تهیه پشتیبان از داده های موجود بر روی کامپیوتر
همواره برای از بین رفتن اطلاعات ذخیره شده بر روی حافظه دستگاه خود آمادگی داشته باشید. امروزه تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری متنوعی برای تهیه نسخه های پشتیبان توسعه یافته اند که با توجه به نوع داده و اهمیت آن می توان از آنها بهره گرفت. بسته به اهمیت داده باید سیاست گذاری های لازم انجام شود. در این فرایند تجهیزات مورد نیاز و زمان های مناسب برای تهیه پشتیبان مشخص می شوند. علاوه بر این باید همواره دیسک های Start up در دسترس داشته باشید تا در صورت وقوع اتفاقات نامطلوب بتوانید در اسرع وقت سیستم را بازیابی نمایید.
گرفتن منظم وصله های امنیتی(Patches)
بیشتر شرکت های تولید کننده نرم افزار هر از چند گاهی نرم افزارهای به روز رسان و وصله های امنیتی جدیدی را برای محصولات خود ارائه می نمایند. با گذر زمان اشکالات جدید در نرم افزارهای مختلف شناسایی می شوند که امکان سوءاستفاده را برای هکرها بوجود می آورند. پس از شناسایی هر اشکالی شرکت تولید کننده محصول اقدام به نوشتن وصله های مناسب برای افزایش امنیت و از بین بردن راه های نفوذ به سیستم می کنند. این وصله ها بر روی سایت های وب شرکت ها عرضه می شود و کاربران باید برای تامین امنیت سیستم خود همواره آخرین نسخه های وصله ها را گرفته و بر روی سیستم خود نصب کنند. برای راحتی کاربران ابزارهایی توسعه داده شده اند که به صورت اتوماتیک به سایت های شرکت های تولید کننده محصولات وصل شده، لیست آخرین وصله ها را دریافت می نمایند. سپس با بررسی سیستم موجود نقاط ضعف آن شناسایی و به کاربر اعلام می شود. به این ترتیب کاربر از وجود آخرین نسخه های به روز رسان آگاه می شود.
بررسی منظم امنیت کامپیوتر
در بازه های زمانی مشخص وضعیت امنیتی سیستم کامپیوتری خود را مورد ارزیابی قرار دهید. انجام این کار در هر سال حداقل دو بار توصیه می شود. بررسی پیکربندی امنیتی نرم افزارهای مختلف شامل مرورگرها و حصول اطمینان از مناسب بودن تنظیمات سطوح امنیتی در این فرایند انجام می شوند.
حصول اطمینان از آگاهی اعضای خانواده و یا کارمندان از نحوه برخورد با کامپیوترهای آلوده
هر کسی که از کامپیوتر استفاده می کند باید اطلاعات کافی در مورد امنیت داشته باشد. چگونگی استفاده از ضدویروس ها و به روز رسانی آنها، روش گرفتن وصله های امنیتی و نصب آنها و چگونگی انتخاب گذرواژه مناسب از جمله موارد ضروری می باشد.